Нёман і Гродна
-----------------------
(Да 100-годзя з дня нараджэння народнага мастака Беларусі Віталя Цвіркі)
…Мне асабіста давялося пазнаёміцца з В.Цвіркам менавіта ў той час, калі Гродна літаральна выбухнула жывапісным і графічным наватарствам.
В.Цвірка, Л. Налівайка. г.Мінск, 1987 (з архіву аўтара, публікуецца ўпершыню)
Першая наша сустрэча адбылася ў Барыса-Глебскай царкве на высокім беразе Нёмана. Нешта асаблівае адчувалі яны пад скляпеннямі старажытнай святыні гродзенцы і іх шаноўны мінскі калега, які прыехаў з членамі мастацкага савета з нагоды 50-годзя Кастрычніка.
В.Цвірка. Вясна. Гракі прыляцелі. 1975
З тых часоў Вітель Канстанцінавіч пастаянна наведваў Гродна. У выніку шчырага супрацоўніцтва ён, на маю думку, дасягнуў вяршыні творчага абагульнення і манументальнай выразнасці ў пейзажных творах, напісаных у 1967-1970-я гг. і прысвечаных Панямонню: "Каложа. Царква ХII. у Гродне” 1969), "На Нёмане” 1969), "Ганча - зямля партызанская” 1969), "На чырвонай гары”(1970), "Вясна. Гракі прыляцелі” 1975).
В.Цвірка. На Нёмане. 1969
У гэтым цыкле мастак стварыў асаблівы аўтарскі стыль, пра які можна казаць як пра самы наватарскі падыход да пейзажнага жывапісу ХХ т. Ён уключае ў сябе выдатную фармальную кампазіцыю, пабудаваную на колеравых канстрастах, надзвычай шырокую манеру пісьма, што пазбягае ўсяго другаснага, дробнага і нязначнага.
Творы загучалі як сапраўдныя эпічныя паэмы, перакладзеныя на мову сучаснага беларускага жывапісу. І па сёняшні дзень яны з’яўляюцца каштоўным здабыткам пейзажнага еўрапейскага наватарства.
Іх можна назваць пэўным падсумаваннем творчага шляху, дзе гродзенскі перыяд меў краевугольнае значэнне для стылістычна-эксперыментальных пошукаў. Гэта змушае даследчыкаў сур’ёзна ставіцца да "жывапіснага Панямоння” В.Цвіркі, больш глыбока звярнуцца да названай тэматыкі.
В.Цвирко. Белорусский мотив. 1965
У Гродне Віталь Канстанцінавіч сустрэўся з Аляксеем Араўтавым, з якім вучыўся некалі ў Віцебскім мастацкім тэхнікуме.
Зацікавіўся творчымі задумамі Фелікса Шунейкі, які спрабаваў узняць народнае ткацтва Гродзеншчыны на ўзровень прафесійнага
габеленнага мастацтва.
Дарэчы, дзякуючы ў тым ліку і яго станоўчай характарыстыкі склаўся прафесійны лёс дзяцей Фелікса - Алены і Яўгена, якія, паказаўшы мастаку свае студыйныя працы па малюнку і жывапісе, пачулі ўпэўную параду паступаць у Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут..
Сёння Алена - вядомы майстар габелена, а Яўген - не толькі выдатна праявіў сябе як мастак, але і стаў вядомым мастацкім крытыкам.
Добра памятае В.Цвірку і Мікалай Апіёк, які на той час працаваў мастаком-пастаноўшчыкам Гродзенскага абласнога драматычнага тэатра. Разам з сябрамі ён аглядзеў усе навакольныя цэрквы і касцёлы аж да Друскенікаў на літоўскім памежжы.
У адным з праваслаўных храмаў адрэстаўраваў алтарнае палатно з выявай Хрыста, што было прабіта кулямі падчас вайны. Удзячны святар прапанаваў майстру ў дар абразкі з царкоўнага збору.
Разам з Валянцінам Савіцкім наведаў Віталь Канстанцінавіч сваеасаблівы нефармальны "мастацкі цэнтр” Гродна - невялікую драўляную хатку на беразе Нёмана пад Каложай, пазнаёміўся з ксяндзом гродзенскага касцёла Маці Божай на Занямонні Аркадзем Вальтасам, таксама мастаком.
В.Цвірка. Каложа. Царква ХII ст. у Гродне. 1969
У касцёле яшчэ захоўваліся роспісы не толькі самога ксяндза, але і Пётры Сергіевіча. Дарэчы, Віталь Канстанцінавіч выканаў свае абяцанні перадаць Аркадзю Вальтасу добрую паперу для акварэляў, што я сама і зрабіла.
На эцюды жывапісец ніколі не выбіраўся ў адзіноце, яго суправаджалі Іван Пушкоў, Міхаіл Плужнік, Мікалай Апіёк і інш.
Трэба прызнаць, што Віталь Канстанцінавіч заўсёды запрашаў і мяне на эцюды, дзякуючы чаму я стала сведкай яго арыгінальных творчых паводзін.
На высокім беразе Нёмана, усталявайшы вялікае палатно на мальберце, ён пачынаў голасна спяваць для эмацыйнага разагрэву на радасць мясцовым рыбакам.
Быў у яго і сваеасаблівы рытуал: памачыць у небе пэндзлі. Віталь Канстанцінавіч падкідаў у гару некалькі пэндзляў, нешта прыгаворваючы, а потым пачыналася сапраўдная жывапісная "віхура”, калі пырскі ляцелі ва ўсе бакі, цюбікі з фарбамі імгненна спустошваліся і за лічаныя гадзіны перад намі паўставалі выразныя, панарамныя, абагуленыя прынёманскія шэдэўры.
Апрач шырокай "нёманскай плыні” яго захаплялі берагі шматлікіх рэк-прытокаў – Гараднічанкі, Котры, Ганчы і інш.
В.Цвірка. Ганча - зямля партызанская. 1969
…Я асабіста вельмі ўдзячная В.Цвірку за супрацоўніцтва, бо менавіта ён ацаніў у свой час мой экспрыментальны стыль, прагу да шырокіх абагульненняў.
Не без яго рэкамендацыі мой лінырыт "Гродна” трапіў у 1967 г. на Усесаюзную выставу ў Маскву.
Л.Налівайка. Лінырыт "Гродна”, 1967
Дарэчы, і народны пісьменнік Беларусі Васіль Быкаў, у той час таксама гродзенец, не абыходзіў увагай творчыя поспехі мясцовых графікаў, вызначаў іх дзейнасць як наватарскую і запатрабаваную ў мастацкай з’яве (В.Быкаў - "Четверо из одного города” (Дружба народов. 1972. №1, С.29-131).
Людміла Налівайка -
кандыдат мастацтвазнаўства,
в.н.с. Музея сучаснага выяўленчага мастацтва
Крыніца: "Роднае слова" 2/2013
Материал из Википедии — свободной энциклопедии
Виталий Константинович Цвирко (01 февраля (14 февраля) 1913—11 июня 1993) — белорусский советский живописец и педагог, народный художник БССР (1963)
Родился в деревне Радеево Рогачёвского уезда (ныне Гомельская область, Буда-Кошелёвский район) в семье сельских учителей. Отец будущего художника увлекался творчеством русских художников Перова В. Г., Репина И. Е., Крамского И. Н., стены дома были увешаны репродукциями их работ.
Вскоре семья Цвирко переезжает в Минск. В школе на рисунки Виталия Цвирко обратили внимание педагоги по рисованию, сами будущие известные белорусские живописцы Михаил Станюта и Анатолий Тычина. Они стали давать ему частные уроки. Большое влияние на формирование творческой личности художника оказал белорусский писатель, поэт и драматург Кондрат Крапива (д.Низок Узденского района).